“Radicalisering kan alleen goed begrepen worden in relatie tot wat in een specifieke samenleving als ‘mainstream’ wordt beschouwd. ”

- Guido Priem

Onderzoek.

Radicalisering is een proces waarbij mensen steeds extremere overtuigingen ontwikkelen. Ze hebben vaak de intentie om de samenleving fundamenteel te veranderen.

Het woord 'radicaal' betekent iets anders dan het woord 'extreem'. Extreem is een term die wordt gebruikt om mensen te beschrijven die de grenzen van de wet opzoeken of te buiten gaan. Voor meer diepgang over radicalisering en extreem gedachtengoed wil ik je het boek “Maar dat mag je niet zeggen” van Nikki Sterkenburg aanraden. Leestip!

Radicalisering is niet altijd negatief. Sterker nog, veel sociale veranderingen komen juist door de radicalen tot stand. Denk daarbij bijvoorbeeld aan LHBTI+ emancipatie, stemrecht voor vrouwen en andere progressieve mijlpalen in de geschiedenis.
Radicalisering is altijd in relatie tot de status quo: 

wat ooit radicaal was, kan nu heel normaal zijn.

 

In dit onderzoek en dit filmproject heb ik me specifiek georiënteerd op radicalisering richting radicaal-rechts gedachtegoed.
Naast research online en in de literatuur ben ik voornamelijk bezig geweest met het interviewen van spirituele mensen, geradicaliseerde en experts. De namen van deze personen, behalve de onderzoekers, heb ik geanonimiseerd.

 

Elk verhaal benadrukt unieke ervaringen en omstandigheden die hebben bijgedragen aan extreme overtuigingen.

 

Bijvoorbeeld Cindy, die beschrijft hoe haar vader een moeilijke jeugd gehad heeft en tijdens de pandemie helemaal het pad verloor.
“Mijn vader heeft een eigen kerk opgericht voor mensen die niet gevaccineerd zijn. Hij noemt hen 'puur bloed'.”

Roos lijkt zich verheven te voelen boven anderen door haar geloof in samenzweringen. Ze gelooft dat de wereld wordt geregeerd door een kleine elite die de macht uitoefent via technologie, media en politieke manipulatie.

Ook ziet ze anderen soms als NPC’s, mensen zonder “leven” in hun ogen. Dit heeft haar kijk op de maatschappij beïnvloed en versterkt haar wantrouwen tegen reguliere informatiebronnen en sociale structuren.

 

"Het is alsof we in een groot circus leven, met veel duistere dingen achter de schermen. Ik denk dat de macht in handen is van een klein percentage, en dat ze uiteindelijk totale controle willen over de mensheid.”

“Grootschalige veranderingen in de samenleving zorgen voor een opschudding. De positie van mensen in de samenleving is ineens niet meer vanzelfsprekend. Als dit als onrechtvaardig wordt ervaren, kan dit radicalisering in de hand werken. ”

- Guido Priem

Sociaal isolement en de pandemie.

De wereld leek even stil te staan. Mensen moesten binnen blijven. Thuis werken. Anderhalve meter afstand.  Waarom lijkt het systeem ineens niet meer te werken?

   

Ruby beschrijft hoe COVID en werkloosheid haar kwetsbaarder maakten, wat haar aanspoorde om online methodes zoals ademhalingstechnieken van guru’s als Wim Hof te verkennen: 

“Ik ging niet goed tijdens Covid. Ik verloor mijn baan. Toen ging ik ook zoeken op social media naar hulp.
En toen kwam ik op zijn methode.” zegt ze.

Ruby geeft aan dat ze, mede vanwege haar sterke basis en overtuigingen, kritisch bleef op de informatie die ze binnen kreeg.

Veel van de geïnterviewden geven aan dat ze vooral tijdens de pandemie veel complottheorieën op hun tijdlijn tegen kwamen. Een belangrijk concept hierin is cognitieve afsluiting, waarbij mensen hun wereldbeeld versmallen om complexiteit te vermijden. Dit proces kan versneld worden door crisissituaties, zoals pandemieën of politieke instabiliteit, waarbij mensen op zoek gaan naar eenvoudige antwoorden op complexe vragen.

Radicalisering biedt die antwoorden vaak in de vorm van zwart-witdenken en wij-versus-zij-dynamiek.

“Wat je vaak ziet, is dat mensen zekerheid zoeken in tijden van onzekerheid. Radicale ideeën of een strikte interpretatie van religie bieden een gevoel van controle en helderheid. Het gaat niet altijd om de bronnen, maar om de behoefte aan een duidelijk kader van goed en slecht.”

- Guido Priem

“Tijdens de coronaperiode zag ik zoveel meer mensen spiritueel worden, waarschijnlijk omdat het vertrouwen in de overheid compleet weg was. Eerst was ik de enige in mijn omgeving die met tarot en stenen bezig was, maar ineens vroegen mijn vriendinnen elke week om een reading. Ik denk dat mensen houvast zochten, en dat heeft ze soms ook richting complottheorieën geleid.”

- Cindy

“Isolation and alienation were key factors during the Covid period, and many people lost their minimal existing social contacts completely.”

- Tahir Abbas

Tahir Abbas, Professor of Radicalisation Studies bij Leiden University's Institute of Security and Global Affairs in Den Haag (een hele mond vol), gaf een mooie samenvatting van dit hele onderzoek.

Oneerlijk.

Een onveilige thuissituatie, een burnout of het verlies van een naaste. Maar ook het gevoel dat de wereld oneerlijk is. Deze gebeurtenissen dragen bij aan een verlies in vertrouwen in de overheid of de wereld.

 

Sommigen vinden in geloof en spiritualiteit hun antwoorden. Anderen in complottheorieën. Het gevaar in die complottheorieën ligt hem niet alleen in het onderliggende anti-semitisme maar ook in het sociale isolement dat je ondervindt wanneer je in deze rabbit hole duikt. 

 

Stel je voor: Je gelooft dat de wereld bestuurd wordt door een cabal. Een groep schaduw-figuren dat ofwel vanuit een andere dimensie de politiek bestuurt ofwel baby’s eet. Dit is schokkend nieuws! Dit moet je met iedereen delen. Je verliest vrienden, familie, geliefden.  Dit sociale isolement zorgt weer voor meer radicalisering.

“De mensheid heeft in het verleden een groot trauma doorgemaakt, een kataklisme dat ons letterlijk uit elkaar heeft gereten. Sindsdien dragen we allemaal die spirituele beschadiging met ons mee. Dat verklaart waarom zoveel mensen vastzitten in oude patronen en blokkades.”

- Leo

“Er zit een stofje in je bloed, gemaakt op de plek waar het derde oog zit. Dat maak je aan als je bang bent. Als ze dit drinken worden ze machtiger”

- Roos

Een interview.

Roos is iemand die geradicaliseerd is en veel tijd online doorbrengt met het kijken van video’s over samenzweringen en alternatieve wetenschap. 

 

Ik schreef een aantal punten op, nam mij voor om vooral te luisteren en met subtiele hints te proberen te sturen naar de onderwerpen waar ik meer over wilde weten en stuurde haar een bericht. 

 

Ze reageerde positief en binnen een week kon ik bij haar langskomen om met haar te praten over spiritualiteit.

 

Voor het interview begon was mijn grootste zorg: 

Hoe zorg ik ervoor dat iemand deze informatie met mij wil delen? 

Want deze persoon weet ook dat over het algemeen deze theorieën niet populair zijn. Dit bleek gelukkig geen groot probleem. 

 

Toen ik haar appartement binnenkwam kreeg ik een glas water en viel mij gelijk op dat ze via een beamer en haar laptop een conspiracy video gigantisch op haar muur projecteerde. 

 

Na het opzetten van de apparatuur begon ik het gesprek heel neutraal. 

Ik complimenteerde haar op haar creatieve inrichting.

“Ik wil hier graag weg.
Het liefste naar een hutje op de hei. Weg van alle wifi-signalen.”

- Roos

Vanuit hier ging het gesprek over de samenzweringen, kristallen, flat-earth, haar jeugd, spiritualiteit en de coronapandemie. Ze volgt een hoop alternatieve media en haalt haar informatie van platformen als Bitchute. Ik vroeg haar ook wat ze vond van verschillende partijen en platformen. Extreemrechts conspiracy platform Nine for news was voor haar al te mainstream, net als politieke partijen als de PVV en Forum voor Democratie. Die partijen zeggen soms goede dingen maar zijn wel politici; corrupt en niet te vertrouwen. Dit heb ik online vaker gezien en deze partijen worden dan ook wel controlled opposition genoemd.

Voor mijn onderzoek heb ik de volgende inzichten gekregen tijdens dit interview:

 

• Als je gelooft dat de wereld constant in gevaar is, dan praat je daar gemakkelijk over. Je wil mensen overhalen om hetzelfde te geloven en ze te waarschuwen voor dit gevaar.

 

• De greep naar geloof op latere leeftijd kan vanuit een crisis komen. Dit heb ik bij andere interviews ook kunnen bevestigen.

 

• Een camera is niet nodig bij dit onderzoek en belemmert het interviewproces. Op verschillende momenten was ze zich bewust van de camera en hield ze haar woorden terug. Ze benoemde dat letterlijk met de woorden:
  “Ik moet dit niet op camera zeggen”.

Na dit interview heb ik mijn doelen bijgesteld. Deze theorieën heb ik eerder gelezen, en de link met spiritualiteit was aanwezig, maar deze persoon was te ver van radicaal rechts vandaan om in de niche van welness rechts te vallen. In totaal heb ik negen mensen mogen interviewen.

Wellnessrechts.

“Wellnessrechts” verwijst naar een subcultuur waar elementen van de wellness-industrie (zoals yoga, mindfulness, voeding, alternatieve geneeswijzen) samenkomen met complottheorieën en extreemrechtse ideologieën. Dit lijkt niet te kloppen omdat wellness en spiritualiteit vaak worden geassocieerd met progressieve of apolitieke waarden, maar er zijn duidelijke kruisvlakken. 

 

Deze overlap is voornamelijk te vinden in het wantrouwen in gevestigde instituten als Big Pharma en de overheid en het ontdekken van verborgen waarheden. Tijdens de pandemie zagen we veel wantrouwen in vaccinaties en de aanpak van de overheid om de pandemie in te perken. Complottheorieën tierden welig en alternatieve medicijnen werden veelal via social media aangeboden. 

(Boekentip: Eigen Welzijn Eerst van Roxane van Iperen.) 

 

 Het gevoel van “verborgen informatie” verspreiden geeft mensen ook het gevoel van superioriteit. Ik weet iets dat de schapen niet weten! Deze stroming is dan ook over komen waaien uit de Verenigde Staten en is gelinkt aan de QAnon-subcultuur die daar tijdens Trumps tweede campagne opbloeide. 

(Tweede boekentip van deze sectie: Conspirituality: How New Age Conspiracy Theories Became a Health Threat van Derek Beres.)

Alleen maar vlees.

De mensen die ik heb mogen spreken die in deze theorieën geloven waren gelukkig nog niet helemaal geïsoleerd. Wel hadden ze beide anti-semitische standpunten en eigenlijk wil ik daar meer over uitweiden. Maar om deze teksten beknopter te houden:

Facisme heeft altijd een boe-man nodig.

Van origine was dat de joodse gemeenschap.
In samenzweringstheorieën is dat de cabal.
Maar zoals Leo het noemde was het de “Zionistische Orde”. 

Roos had het directer over joden die achter het eten van baby’s zitten, over waarom de poolkappen niet bezocht mogen worden en een ondergronds pedofielen-netwerk.

Ze geloven beiden dat de politiek nep is en beïnvloed door deze cabal. Deze mensen zullen dan ook niet gaan stemmen. De overheid noemt deze mensen afhakers.

Nog een leestip: De Atlas Van Afgehaakt Nederland.

Tijdens de interviews kon ik voornamelijk luisteren en doorvragen zonder daar zelf iets bij te voelen. 

Hoe gekker de theorie hoe neutraler ik er in stond. 

 

De esoterische kennis over interdimensionale wezens stond ver van mijn eigen omgeving. Dit was anders in mijn gesprek met Finn. 

 

Finn is een jonge man met als idolen Jordan Peterson, Andrew Tate en Wim Hof. Hij is een groot Trump-fan en hoopt dat hij de verkiezingen wint.
(Ik heb dit interview afgenomen voordat de verkiezingen in Amerika geweest zijn en we weten nu wat er gebeurt is.)

Nadat Finn als sporter een burn-out kreeg en een tijdje in een spiritueel eco-dorp woonde is hij tijdens de covid-pandemie zich meer gaan verdiepen in samenzweringstheorieën en deze stroming.
Sinds een jaar eet hij alleen maar vlees.

En dit zag ik ook in de andere gesprekken.

Hoewel het niet mijn taak of bevoegdheid is om anderen te diagnostiseren is er een patroon te zien in de momenten van radicalisering.

Roos ontdekte spiritualiteit toen het thuis onveilig was. Leo toen hij hoop verloor in het systeem door werk. Finn toen hij een burnout kreeg door de druk van topsport. En de omgeving van Cindy toen de COVID-Pandemie begon.

Deze pandemie heeft voor hen allen, en de hele wereld, de situatie niet beter gemaakt. Wanneer kwetsbare mensen dan een grotere waarheid aangeboden wordt in de vorm van samenzweringstheorieën dan zullen ze daar meer vatbaar voor worden.

In het hoofd.

Een samenzweringstheorie heeft verschillende belangrijke pijlers en doelen.

Die doelen kunnen het verkopen van wondermiddelen zijn, sociale status (online volgers) of wellicht validatie in hun geloof. Er is een gigantische industrie van kwakzalverij en ik zou daarvoor willen verwijzen naar de social media accounts van Adriaan ter Braack (Sjamadriaan).

Wat tegenwoordig ook erg populair is zijn yoga-retraites en cacao-ceremonies. Veel van origine Zuid-Amerikaanse en hindoeïstische heilige rituelen worden door witte mensen verkocht. Het verkopen van spirituele ervaringen in een steeds drukkere wereld is ontzettend populair en wordt veelal online gedaan via zacht beige instagramaccounts.

Ik kon hier Mira over spreken, die een Hindoestaanse achtergrond heeft en spiritualiteit van haar ouders meekreeg.

“Het wordt verwesterd.
Iets wat niet kapitalistisch bedoeld is wordt op een kapitalistische manier gebruikt. Je bent zogenaamd heel spiritueel. En dan gaat een wit persoon een yoga les geven voor 70 euro.”

- Mira

Voordat ik over kwakzalvers begon wou ik eigenlijk iets schrijven over haakjes. Over de manier waarop samenzweringstheoretica je proberen te pakken.

Als eerste moet het een kern van waarheid bevatten. Een haakje. Iets om in vast te hangen.

Dan moeten er puzzelstukjes zijn die dan wel of niet helemaal in elkaar passen. Maar dat is het design. De samenzweringstheoretica kiest de stukjes uit, dus die zorgt ervoor dat ze passen.

En het mooie is: Jij maakt de puzzel!

Zo voel jij je slim als je de puzzel maakt.
Een puzzel die helemaal compleet in de doos komt is namelijk geen goed geschenk.

"Doe je eigen onderzoek."

Derde Plekken.

Radicalisering is van alle tijden. Censuur op social media of andere vormen van “onderdrukking” spelen samenzweringen alleen maar in de hand. 

 

Het voorkomen van radicalisering is niet makkelijk en vereist een aanpak die rekening houdt met sociale, economische en psychologische omstandigheden. Een belangrijke strategie is het versterken van gemeenschappen en het bieden van veilige ruimtes, oftewel "third spaces", waar mensen kunnen samenkomen om ervaringen en ideeën uit te wisselen.

Waar de eerste plek thuis is, de tweede plek werk of school, is de derde plek, ofwel “third space”, een gemeenschappelijke ruimte zoals buurtcentra, culturele instellingen (zoals bijvoorbeeld een bibliotheek) of openbare werkplekken en horeca-gelegenheden.

Deze ruimtes bieden alternatieven voor sociale isolatie en helpen mensen om zich gehoord en begrepen te voelen. Deze ruimtes kunnen een belangrijke rol spelen in het voeren van alledaagse politieke gesprekken en het vergroten van de sociale cohesie.

Door een omgeving te bieden waarin mensen zich gehoord en betrokken voelen, kunnen gemeenschappen extremistische ideeën uitdagen en het gevoel van vervreemding verminderen. Dit verlaagt de kans dat iemand zich terugtrekt in extremistische bubbels.

Sociale controle speelt ook een belangrijke rol. Gemeenschappen die openstaan voor diverse perspectieven en actief communiceren kunnen extremistische ideeën tegengaan voordat die zich verdiepen. Maar een balans is hierbij belangrijk! 
Als sociale controle te streng is, kan dit leiden tot weerstand of zelfs een verscherping van extremistische ideeën. Mensen die het gevoel hebben dat hun autonomie of identiteit wordt onderdrukt, zijn eerder geneigd zich af te zetten tegen de gemeenschap en zich in extremere overtuigingen te storten.

Onderzoekstip: Het DRIVE-project van de Universiteit Leiden richt zich op polarisatie en hoe dit de sociale verdeeldheid kan vergroten.

Educatie.

Een gebrek aan toegang tot diverse informatie en educatie kan mensen kwetsbaar maken voor radicalisering. Veel geïnterviewden gaven aan dat hun zoektocht naar antwoorden vaak begon bij alternatieve informatiebronnen, die soms onkritisch werden geaccepteerd.

Educatie en kritisch denken zijn van cruciaal belang in het tegengaan van radicalisering. Door toegang te bieden tot betrouwbare informatie en het stimuleren van kritische vaardigheden, kunnen mensen beter omgaan met de complexiteit van moderne maatschappelijke uitdagingen. Dit is ook een van de doelen van de film Fortuna. Wij hopen deze korte film in een later stadium te kunnen koppelen aan een educatief programma gericht op jongeren.